Amateeka g'Emmotoka
Okwewola emmotoka kye kimu ku bintu ebikulu ennyo mu bulamu bw'abantu abangi. Naye, abantu abasinga obungi tebalina ssente zimala kugula mmotoka mu kiseera ekimu. Eyo y'ensonga lwaki amateeka g'emmotoka gakulu nnyo. Amateeka gano gawa abantu omukisa okufuna emmotoka n'oluvannyuma bagisasulira mu bitundu ebimala. Kino kiyamba abantu okufuna emmotoka ne batandika okugikozesa nga bakyagisasula. Naye, kirungi okutegeera bulungi enkola y'amateeka gano ng'tonnagatikka.
Amateeka g’emmotoka kye ki?
Amateeka g’emmotoka kye kimu ku ngeri z’okwewola ssente okusobola okugula emmotoka. Bw’ofuna etteeka ly’emmotoka, omuguzi aweebwa ssente okuva mu ttabamiruka oba ekitongole ekirala eky’ebyensimbi okugula emmotoka. Oluvannyuma, omuguzi asasula ssente ezo mu bitundu ebigere okumala ekiseera ekirambikiddwa. Amangu ddala ng’etteeka likakasiddwa, omuguzi afuuka nannyini mmotoka era asobola okugitambuza. Naye, okutuusa ng’asasulidde ssente zonna ez’etteeka, ttabamiruka oba ekitongole ekyamuwa ssente kibeera na buyinza ku mmotoka eyo.
Biki ebisaanyizibwa okufuna etteeka ly’emmotoka?
Okufuna etteeka ly’emmotoka, waliwo ebintu ebimu ebisaanyizibwa:
-
Obukulu: Osanye okuba ng’oweza emyaka 18 egy’obukulu oba okusingawo.
-
Okubeera n’ennono: Osanye okuba n’ennono ennungi ez’okusasula amabanja.
-
Okuba n’emirimu: Osanye okuba n’omulimu ogutuukiridde era ogw’enkalakkalira.
-
Endagiriro entuufu: Osanye okuba n’endagiriro entuufu gy’obeera.
-
Ebiwandiiko by’okuzuula: Osanye okuba n’ebiwandiiko ebikuzuula ng’ekkadi y’obuzaale oba ppasipooti.
-
Ebiwandiiko by’ensimbi: Osanye okuba n’ebiwandiiko ebilaga ensimbi z’oyingiza.
Engeri ki ez’enjawulo ez’amateeka g’emmotoka eziriwo?
Waliwo engeri nnyingi ez’enjawulo ez’amateeka g’emmotoka:
-
Amateeka agafunibwa butereevu okuva mu ttabamiruka: Gano ge mateeka agafunibwa butereevu okuva mu ttabamiruka.
-
Amateeka agafunibwa okuva mu bitongole eby’enjawulo: Gano ge mateeka agafunibwa okuva mu bitongole ebikola ku by’okwewola ssente.
-
Amateeka agafunibwa okuva mu bantu abatunda emmotoka: Abamu ku batunda emmotoka bawa amateeka g’emmotoka nga bakolagana n’amatabi g’ebyensimbi.
-
Amateeka g’emmotoka enkadde: Gano ge mateeka agafunibwa okugula emmotoka enkadde.
-
Amateeka g’emmotoka empya: Gano ge mateeka agafunibwa okugula emmotoka empya.
Bintu ki ebikulu by’osanye okutunuulira ng’ofuna etteeka ly’emmotoka?
Ng’ofuna etteeka ly’emmotoka, waliwo ebintu ebikulu by’osanye okutunuulira:
-
Obweyamo bw’okusasula: Kino kye kimu ku bintu ebisinga obukulu. Osanye okukakasa nti osobola okusasula obweyamo bw’okusasula buli mwezi.
-
Omugaso: Omugaso gw’etteeka gukulu nnyo. Gyetoolooleko ofune omugaso ogusinga obungi okubeera omutonotono.
-
Ekiseera ky’okusasula: Kino kye kiseera ky’olina okumala ng’osasula etteeka. Okusasula mu kiseera ekiwanvu kiyinza okukkendeeza ku bweyamo bw’okusasula obwa buli mwezi.
-
Ssente z’osokka okusasula: Zino ze ssente z’osanye okusasula ng’olina okufuna etteeka. Ssente zino ezisinga obungi okubeera enyingi, zikkendeeza ku ssente z’osigazza okusasula.
-
Ebigambo n’amateeka: Osanye okusoma bulungi ebigambo n’amateeka g’etteeka ng’tonnassaako mukono.
Mitendera ki egiri mu kufuna etteeka ly’emmotoka?
Emitendera egiri mu kufuna etteeka ly’emmotoka gye gino:
-
Okusalawo ku mmotoka gy’oyagala okugula.
-
Okukebera ennono yo ez’okusasula amabanja.
-
Okwetooloola ofune etteeka erisinga obulungi.
-
Okujjuza amafomu g’okusaba etteeka.
-
Okulinda okumanya oba etteeka likkiriziddwa.
-
Okuwandiika endagaano y’etteeka n’okugissaako omukono.
-
Okufuna emmotoka n’okutandika okugisasula.
Ngeri ki ez’enjawulo ez’okusasula etteeka ly’emmotoka eziriwo?
Waliwo engeri ez’enjawulo ez’okusasula etteeka ly’emmotoka:
-
Okusasula nga bayita mu kkampuni y’etteeka: Kino kye kisinga okukozesebwa. Osasulira butereevu kkampuni eyakuwa etteeka.
-
Okusasula nga bayita mu banka: Wano, kkampuni eyakuwa etteeka ekuwa ennamba y’akawunti mw’osasula.
-
Okusasula nga bayita ku mukutu gwa yintaneti: Abamu ku bawa amateeka balina emikutu gya yintaneti omuguzi gy’asobola okuyitamu n’asasula.
-
Okusasula nga bayita ku ssimu: Waliwo n’engeri z’okusasula nga bayita ku ssimu.
-
Okusasula nga bayita mu posita: Abantu abamu basasula nga bayita mu posita, naye kino tekikyakozesebwa nnyo.
Amateeka g’emmotoka galina emigaso mingi, naye era galina n’ebizibu byago. Kirungi okutegeera bulungi engeri amateeka gano gye gakola ng’tonnagafuna. Kino kijja kukuyamba okufuna etteeka erisinga obulungi era n’okwewala ebizibu ebiyinza okujja mu maaso.
